طرحواره آسیب‌پذیری

آیا اغلب نگران هستید و حس می‌کنید یک فاجعه تمام عیار در راه است؟ با کمی ناخوشی و علائم بیماری فکر می‌کنید به یک بیماری لاعلاج مبتلا شده‌اید؟ تصور می‌کنید دنیا ناامن است و می‌ترسید کسی به شما یا خانواده‌تان آسیب برساند؟ اگر چنین است، احتمالا دچار طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری باشید و این بلاگ پست برای پاسخ به تمام سوالات شما درباره این تله است.

• طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری چیست؟
• توضیحی در مورد طرحواره‌های اولیه ناسازگار (EMS)
• علل طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری
• علائم طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری در دوران کودکی و بزرگسالی
• چگونگی تأثیر طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری بر زندگی فرد
• روش‌های درمانی برای طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری

طرحواره آسیب‌پذیری چیست؟

طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری یکی از ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه (EMS) است. افرادی که با این طرحواره دست و پنجه نرم می‌کنند، در مقایسه با دیگران، نگرانی شدیدتری به وقوع اتفاقات ناگوار دارند و بر این باورند که قادر به جلوگیری، اجتناب یا مقابله با عواقب آن نیستند. به دلیل این باورها، فردی که تحت تأثیر این طرحواره قرار دارد، در ترس دائمی زندگی می‌کند.

ترس‌های مرتبط با طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

1. پزشکی (مثلاً ترس از حمله قلبی، سرطان، ایدز و غیره)
2. احساسی (مثلاً ترس از حملات پانیک، بستری شدن در بیمارستان روانی، ترس از دست دادن عقل و غیره)
3. بیرونی (مثلاً ترس از بلایای طبیعی، سقوط هواپیما، قربانی جرم شدن و غیره)

علل طرحواره آسیب‌پذیری

طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری معمولاً زمانی شکل می‌گیرد که مراقبین کودک بیش از حد محافظت‌گر بوده و دائماً نگران امنیت او هستند. این مراقبین ممکن است با استفاده از زبان اغراق‌آمیز، کودک را دائماً از خطرات احتمالی بترسانند. برای مثال، به جای اینکه بگویند «ممکنه زمین بخوری و پات زخم بشه»، ممکن است بگویند «زمین میخوری دیگه نمیتونی راه بری». چنین رفتاری می‌تواند منجر به این باور در کودک شود که دنیا جای خطرناکی است و او باید همیشه مراقب و محتاط باشد. این مراقبین ممکن است به دلیل بیماری روانی، تجربیات گذشته یا داشتن طرحواره‌های ناسازگار خودشان، چنین رفتاری داشته باشند.

از سوی دیگر، این طرحواره ممکن است در پی یک تجربه آسیب‌زای دوران کودکی نیز شکل بگیرد. کودک ممکن است مرگ یکی از عزیزان را تجربه کرده باشد، یا خودش یا یکی از نزدیکانش دچار آسیب جدی یا بیماری خطرناکی شده باشد. مراقبین کودک، برای کاهش تأثیر این تجربه آسیب‌زا، ممکن است بیش از حد محافظت‌گر شده و در زندگی او دخالت کنند و کارهایی را برای او انجام دهند که کودک از عهده‌ی انجام مستقل آن‌ها برمی‌آید. این رفتار همراه با خودِ حادثه، باور کودک را نسبت به خطرناک بودن دنیا و ناتوانی او در مقابله با عواقب هر تهدیدی که تجربه می‌کند، تقویت می‌کند.

علائم طرحواره آسیب‌پذیری

همه ما گاهی اوقات در مورد احتمال بروز مشکلاتی در زندگی نگران می‌شویم. با این حال، نگرانی‌های افراد مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری شدیدتر و مداوم‌تر است.

پیش از بحث در مورد علائم این طرحواره، باید توجه داشت که این طرحواره بر اساس سطوح نامتناسب ترس نسبت به یک تهدید قریب‌الوقوع، علیرغم امنیت عینی، بنا شده است. اگر تشخیص پزشکی یا روانپزشکی دریافت کرده‌اید، یا در حال حاضر با سوءاستفاده، درگیری یا مشکلات محیطی دست و پنجه نرم می‌کنید، ترس و عدم قطعیت در مورد آینده یک واکنش طبیعی است.

علائم طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری در دوران کودکی و بزرگسالی به شرح زیر است:

کودکان:

کودکان مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری، بیش از حد در مورد اتفاقات بدی که ممکن است رخ دهد، نگران هستند. احساسات آنها اغلب تشدید می‌شود زیرا فرد بزرگسال قابل اعتمادی ندارند که به آن‌ها در کنترل یا درک نگرانی‌هایشان کمک کند.
آن‌ها همچنین ممکن است احساس کنند که به دیگران، به ویژه برای اطمینان خاطر از اینکه همه چیز خوب خواهد شد، بسیار وابسته هستند. با این حال، از آنجا که دیگران نگرانی‌های آن‌ها را درک نمی‌کنند یا شدت نگرانی‌هایشان را نمی‌فهمند، کودکان مبتلا به این طرحواره ممکن است احساس تنهایی کنند.
به دلیل احتیاط بیش از حد و نگرانی‌هایشان، ممکن است از سوی همسالان مورد آزار و اذیت قرار گیرند که این رفتار، باور آن‌ها را نسبت به خطرناک بودن دنیا تقویت می‌کند.

بزرگسالان:

بزرگسالان مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری در تمرکز بر کارهای روزانه با مشکل مواجه هستند. این دشواری به دلیل تمرکز شدید آن‌ها بر تهدیدهای قریب‌الوقوعی است که احساس می‌کنند.
علاوه بر این، این تمرکز ممکن است باعث ایجاد تنش در روابط شود، زیرا دیگران ممکن است نتوانند درک کنند که چرا آن‌ها نگران هستند یا شدت نگرانی آن‌ها چقدر است.
همچنین ممکن است چنین بزرگسالانی در آرامش و تفریح دچار مشکل شوند. آن‌ها به دلیل ترس‌هایشان و برای اینکه در محدوده امن خود باقی بمانند، ممکن است دسترسی خود را به فعالیت‌های آرامش‌بخش و لذت‌بخش محدود کنند. در نتیجه، این رفتار عزیزانشان را نیز از انجام فعالیت‌های لذت‌بخش با آن‌ها باز می‌دارد.
افراد مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری تمایل زیادی به دریافت اطمینان خاطر دارند. این اطمینان خاطر ممکن است از طرف شرکا یا عزیزان آن‌ها یا از سوی پزشکان، سایر متخصصان و حرفه‌ای‌ها یا اینترنت باشد.
همچنین مقابله با نگرانی‌های مداوم و نیاز به اطمینان خاطر ممکن است بار سنگینی را بر دوش نزدیکان بزرگسالان مبتلا به این طرحواره بگذارد.
افراد مبتلا به این طرحواره به دلیل اینکه دائماً در حالت جنگ یا گریز هستند و قادر به کنترل افکار چرخشی خود نیستند، در خوابیدن دچار مشکل می‌شوند و ممکن است مشکلات سلامتی مرتبط با استرس مزمن داشته باشند. در نتیجه، این افراد در زندگی روزمره خود احساس استرس زیادی دارند.
آن‌ها آمادگی دیدن خطر را دارند، حتی زمانی که احتمال وقوع خطر پایین است. به همین دلیل، ممکن است راهبردهای مقابله ناسالمی مانند سوء مصرف مواد مخدر یا الکل را برای مقابله با احساس اضطراب و عدم قطعیت ایجاد کنند.

چگونه افراد با طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری مقابله می‌کنند؟

افراد مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری به طور مداوم اضطرابی را تجربه می‌کنند که ناشی از باور به این است که اتفاق بدی خواهد افتاد. هنگامی که این طرحواره تحریک می‌شود، آن‌ها تمایل دارند به یکی از سه روش واکنش نشان دهند: اجتناب، جبران بیش از حد یا تسلیم شدن.

اجتناب:

تجربه‌ی اضطراب مزمن منجر به احساس تحریک بیش از حد می‌شود. این احساس ممکن است باعث شود افراد مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری بخواهند از زندگی عقب‌نشینی کنند. آن‌ها ممکن است انرژی لازم برای مقابله با این باور که دنیا جای خطرناکی است نداشته باشند و ترجیح دهند به جای موتجهه از آن اجتناب کنند.

به منظور جلوگیری از تحریک بیشتر، چنین افرادی از فعالیت‌ها یا رویدادهایی که به نظر آن‌ها خطرناک یا اضطراب‌آور هستند، اجتناب می‌کنند. به عنوان مثال، آن‌ها برای فرار از ترس سقوط هواپیما، از پرواز با هواپیما اجتناب می‌کنند یا به دلیل ترس از حمله قلبی، از ورزش کردن اجتناب می‌ورزند. با این حال، با منزوی کردن خود و روبرو نشدن با این ترس‌ها، آن‌ها باور خود را به اینکه دنیا جای خطرناکی است، تقویت می‌کنند.

جبران بیش از حد:

در موارد کمی فردی که تحت تأثیر طرحواره آسیب‌پذیری در برابر خطر/بیماری قرار دارد، ممکن است از طریق رفتار خود، این باورها را جبران بیش از حد کند. این کار شامل انجام کارهایی است که بر خلاف باورهایشان در مورد خطرناک بودن دنیا و وقوع اتفاقات ناگوار است. آن‌ها ممکن است برای انجام کارهای خطرناک مانند پرش بانجی یا چتربازی زیاده‌روی کنند.

تسلیم شدن:

برخی از افراد نیز با تسلیم شدن به طرحواره آسیب‌پذیری، با آن مقابله می‌کنند. این افراد تسلیم این باور می‌شوند که دنیا ناامن است و اگر اتفاق بدی بیفتد، قادر به جلوگیری، اجتناب یا مقابله با عواقب آن نخواهند بود. تسلیم شدن به این طرحواره می‌تواند منجر به جذب دیگران شود که به احتمال زیاد در روابط کنترل را به دست می‌گیرند.

چنین روابطی ممکن است منجر به سوءاستفاده از فردی با این طرحواره شود، به خصوص اگر او نگران مسائل مالی باشد و کنترل امور مالی خود را رها کند. با این حال، حتی در روابطی با توازن قدرت برابر، آن‌ها ممکن است برای احساس امنیت، به دنبال اطمینان خاطر و توجه زیادی از شریک عاطفی خود باشند که ممکن است شریکشان از این بابت گله‌مند شود.

درمان طرحواره آسیب‌پذیری

افراد مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری به طور معمول اضطراب زیادی را تجربه می‌کنند. طرحواره درمانی بر روی رابطه درمانی و تجربیات دوران کودکی تمرکز می‌کند تا بتواند با طرحواره‌های ناسازگار به چالش کشیده شود. از طریق درمان مواجه سازی و پرداختن به تجربیات دوران کودکی، می‌توان میزان اضطرابی را که در زندگی روزمره احساس می‌شود، کاهش داد.

توجه داشته باشید در حالی که تغییر طرحواره‌های ناسازگار دشوار است، اما با تلاش، ثبات قدم و درمان مناسب، دستیابی به تغییر مثبت کاملاً ممکن است.

راهبردهای سازگار

راهبردهای زیر به افراد مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری در مدیریت باورهای دشوارشان کمک کند:

تشخیص زمان تحریک شدن:
اگر تحت تأثیر طرحواره آسیب‌پذیری قرار دارید، ممکن است متوجه شوید که بیش از سایر موارد، نگران یک نوع تهدید قریب‌الوقوع هستید. برای مثال، شاید به طور خاص نگران حملات مجرمانه باشید، اما نگرانی کمتری در مورد بیمار شدن داشته باشید. مهم است که انواع نگرانی‌های خود، دفعات آن‌ها و زمان‌هایی را که درگیر رفتار اجتنابی می‌شوید، تشخیص دهید. هنگامی که این اطلاعات را به دست آوردید، برای تغییر الگوی افکار و رفتار خود مجهزتر خواهید شد.

تمرین ذهن‌آگاهی:
افراد مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری تمایل دارند سطوح بالاتری از اضطراب را به خصوص در مورد آینده تجربه کنند. علاوه بر این، آن‌ها ممکن است با فاجعه‌آمیز جلوه دادن وضعیت فعلی خود، بدترین حالت ممکن را تصور کنند. این می‌تواند باعث شود فرد در آرامش و حضور در لحظه و لذت بردن از آن دچار مشکل شود. تمرینات تنفس، تکنیک‌های آرام سازی عضلات و ذهن‌آگاهی همگی در کاهش اضطراب و تمرکز بر زمان حال مفید هستند. آموزش مغز برای تمرکز روی زمان حال و رها کردن افکار و احساسات منفی، حتی زمانی که طرحواره شما تحریک می‌شود، انجام کارها را آسان‌تر می‌کند.

موضوعی برخورد کردن:
ترس‌هایی که از طرحواره آسیب‌پذیری ناشی می‌شوند، حتی اگر ناشی از تجربیات گذشته باشند، در واقعیت ریشه ندارند. بنابراین، مهم است که توجه کنید آیا تمایل به پرش به سمت بدترین حالت‌های ممکن دارید و در صورت بروز چنین افکاری، آن‌ها را به چالش بکشید. همچنین ضروری است که تشخیص دهید که بدترین حالت‌های ممکن به ندرت اجتناب‌ناپذیر هستند یا نماینده‌ی وضعیت فعلی نیستند.

برای رد کردن ترس‌های خود و منطقی کردن احتمال وقوع آن‌ها، شواهدی پیدا کنید. یادداشت کنید که چه زمانی اتفاقات بد نیفتاده است و زمانی که تحریک شدید به آن‌ها رجوع کنید. برای مثال، اگر ترس از پرواز دارید، می‌توانید دفعاتی را که در هر پرواز اتفاق بدی افتاده است، ثبت کنید. با گذشت زمان و تمرین کافی، می‌توانید خود را برای شناسایی این افکار در زمان حال و نحوه تغییر مسیر آن‌ها آموزش دهید.

به میزان اطمینان خاطری که درخواست می‌کنید توجه داشته باشید:
افراد مبتلا به طرحواره آسیب‌پذیری تمایل زیادی به دریافت اطمینان خاطر دارند. این اطمینان خاطر ممکن است از طرف شرکا، عزیزان، پزشکان، متخصصان یا اینترنت باشد. در حالی که اطمینان خاطر گاهی اوقات اضطراب را کاهش می‌دهد، اما به ریشه مشکل نمی‌پردازد. علاوه بر این، جستجوی اطمینان خاطر می‌تواند به سرعت به رفتاری وسواسی تبدیل شده و باری سنگین شود روی دوش اطرافیانتان.

وقتی نیاز به اطمینان خاطر پیدا کردید، سعی کنید واقعیت احتمال وقوع نگرانی خود را به چالش بکشید و با تمرین ذهن‌آگاهی بر زمان حال تمرکز کنید. نیاز به تأیید و دریافت اطمینان خاطر برطرف خواهد شد.

طرحواره آسیب‌پذیری بر اینکه چقدر در مراقبت از خود احساس اعتماد به نفس می‌کنیم، تأثیر می‌گذارد و نیاز به اطمینان خاطر را افزایش می‌دهد. با این حال، مهم است به یاد داشته باشید که اگر این دیدگاه در دوران کودکی برای شما منطقی بوده، اکنون شما یک فرد بالغ هستید که قادر به مراقبت از خود هست. هر وقت احساس درماندگی می‌کنید، لیستی از راه‌حل‌هایی که قبلاً برای مشکلاتتان پیدا کرده‌اید بنویسید. همچنین درباره نحوه استفاده از نقاط قوتتان برای حل مشکلاتتان فکر کنید و یک لیست تهیه کنید.

به دنبال درمان تخصصی باشید

اگر تحت تأثیر طرحواره آسیب‌پذیری قرار دارید، ممکن است اضطراب زیادی را تجربه کنید. شما همچنین ممکن است به کمک برای ایجاد مرزهایی در مورد اطمینان خاطر و رسیدن به اهداف رفتاری نیاز داشته باشید. یک رابطه درمانی بهترین شرایط برای بررسی همه این عوامل است. اما به خاطر داشته باشید که یک طرحواره در طول سال‌های متمادی شکل می‌گیرد. در حالی که درمان لزوماً نمی‌تواند شما را شفا ده، اما می‌تواند ابزارهای لازم را برای مدیریت افکار و احساساتتان و داشتن یک زندگی بهتر در اختیار شما قرار دهد.

نتیجه گیری

اگر فکر می‌کنید ممکن است تحت تأثیر طرحواره آسیب‌پذیری داشته باشید، مهم است که به دنبال کمک حرفه‌ای باشید. مشاوره فردی با یک طرحواره درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا طرحواره خود را درک کنید و مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم را توسعه دهید.
به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید. بسیاری از افراد در زندگی خود با طرحواره‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. با درمان و حمایت، می‌توانید بر چالش‌های خود غلبه کنید و زندگی شاد و رضایت‌بخشی بسازید. کلینیک روانشناسی آفتاب در این مسیر همراه شماست، همین امروز با ما تماس بگیرید.